Nooteboom en het reizen
—

Ontelbare keren schreef Nooteboom over het fenomeen, over hoe het komt dat hij altijd maar weer zijn koffers wil pakken. In ‘New York, stad van het verdwijnen’ uit de bundel reisverhalen over Amerika, De zucht naar het Westen (1985) geeft hij een van de mogelijke beweegredenen: ‘Het geheime doel van alle reizen is de eenwording met de vreemde bevolking. In New York heb je er niets voor nodig, je bent je eigen camouflage. Tussen Syriërs, Poolse joden, Maori’s, Italianen en Vikingen ben je alleen maar een andere schaduw, een ander deeltal (…). Dat is iets wat veel mensen angst schijnt aan te jagen. Mij windt het op, al weet ik nog steeds niet precies waarom.’

‘Waarom reist u zoveel?’ Het de vraag die in het leven van Cees Nooteboom het meest aan hem is gesteld. In het openingsessay ‘In het oog van de storm’ uit Nootebooms hotel (2002) citeert hij een Arabische wijsgeer uit de twaalfde eeuw, Ibn al-Arabi, die schreef dat een reis ‘zo wordt genoemd omdat hij het karakter van de mensen openbaart, of, om het eenvoudiger te zeggen voor degene die alleen reist: Op reis leer je jezelf kennen.’ Uit hetzelfde essay: ‘Misschien is het wel zo dat de ware reiziger zich altijd in het oog van de storm bevindt. De storm is de wereld, het oog is datgene waarmee hij naar de wereld kijkt. In het oog is het stil en wie zich daarin bevindt kan juist dingen onderscheiden die de honkvaste ontgaan.’

Waarschijnlijk is, naast Nootebooms vriendin Simone Sassen, fotograaf Eddy Posthuma de Boer degene die de meeste reizen heeft gemaakt in het gezelschap van de schrijver. Zij ontmoetten elkaar in het midden van de jaren vijftig, het begin van een levenslange vriendschap. Nooteboom ging naar Rio de Janeiro en vroeg Posthuma de Boer om foto’s te maken – dat was de eerste reis die ze samen ondernamen. Voor kranten en tijdschriften had Nooteboom in de jaren zestig al veel verhalen geschreven. In augustus 1968 verscheen hun eerste gezamenlijke verhaal, een reportage getiteld ‘Bitter Bolivia’. Beiden hadden een enorme drang om er op uit te gaan. Ze wilden de wereld zien zoals die hen na de oorlog was beloofd. Reizen was een ‘enorm euforische bezigheid, altijd ging je handenwrijvend weer op pad.’

‘De reisschrijver kan het beste worden vergeleken met een fotograaf,’ schreef Nooteboom in 1982 in de Holland Herald, het tijdschrift van de KLM. ‘Fotografie is een intensere manier van “kijken”. Geen fotograaf is gewoon onderweg. De luxe gewoon maar om zich heen te kijken, kan hij zichzelf niet toestaan. Hij ziet geen landschappen, hij ziet foto’s, beelden van de werkelijkheid zoals ze wellicht op de foto zullen worden afgebeeld.’ In zijn fotoboek Voor het oog van de wereld (1996) beschreef Eddy Posthuma de Boer zijn vriend als een onrustige reiziger, die ‘in woord en in daad’ nogal improviseert. Hij verlegt de route, wijkt van plannen af, bedenkt ’s morgens dat hij toch iets anders wil doen dan wat hij de avond tevoren had bedacht. Posthuma de Boer zag hem wikken en wegen, ‘nadenken en putten uit een ernorm reservoir van verlangens, drijfveren en geestelijke bagage. Het aardige is dat wat hij met zo’n reis wilde en wat ik voor ogen had meestal dicht bij elkaar lag. Het leidde toch tot één gedachte.’

Uit: Margot Dijkgraaf, Nooteboom en de anderen.

Een introductie tot leven en werk van Cees Nooteboom, aan de hand van de verschillende thema’s die zijn leven beheersen. Margot Dijkgraaf is publiciste op het gebied van vooral Europese en Franstalige literatuur, onder meer voor NRC Handelsblad.

MEER INFORMATIE

BESTELLEN