Nooteboom als kunstbeschouwer
—

Veel van Nootebooms essays handelen over kunst, en dan met name de takken waarbij het kijken centraal staat: schilderkunst, architectuur, film en fotografie. In de inaugurele rede van de Nijmeegse hoogleraar Harry Bekkering werd hij gekarakteriseerd als iemand die meer waarde hecht ‘aan zijn eigen blik dan aan die van kunsthistorische gidsen of handboeken, onbevangenheid lijkt een voorwaarde.’ Zijn blik is zwervende, maakt eigen associaties en legt accenten zonder af te gaan op de mening van anderen. Bekkering: ‘Laat mij maar in onschuld dwalen, is zijn kunsthistorisch adagium zou je misschien wel zeggen.’

In de laudatio die Hans van Mierlo uitsprak bij de uitreiking van de P.C. Hooftprijs zei hij onder meer het volgende: ‘Je hebt het uitzonderlijk talent om de beelden die je ziet, kunstwerken of situaties, letterlijk te vertalen, d.w.z. om te zetten in taal, die de lezer weer kan verbeelden, d.w.z. de taal weer omzetten in een beeld. Je beschikt in hoge mate over dat wat de Grieken en Romeinen vroeger het Ekphrasis noemden, een stijltechniek, de suggestieve verwoording van het geziene, met als beroemde oude voorbeelden de beschrijving door Homerus van de reliëfs op het bronzen wapenschild van Achilles en door Vergilius op dat van Aeneas.’

Van Mierlo noemde Nooteboom de ‘ongeëvenaarde meester in de evocatie van landschappen, steden, kathedralen, kloosters en beeldende kunstwerken. Zijn beschrijvingen van kleur, geluid, geur, weersgesteldheid, worden doorvlochten met de uitdrukking van wat het waargenomene hem doet: gevoelens van verbazing, bewondering, vreugde, melancholie, en het is hierin dat de lezer z’n eigen emoties herkent en het gevoel krijgt dat hij iets leest wat hij al gezien heeft, maar vergeten was.’

Een andere vriend van Nooteboom, Rudi Fuchs, valt op hoezeer hun beider werkwijzen verschillen. ‘Meestal schrijft Cees de kunst gewoon weg’, zegt hij. ‘Neem zijn stuk over Velásquez. Als ik over dat schilderij zou schrijven, dan zou ik beginnen met het alsmaar te omcirkelen. Zo zou ik steeds dichterbij komen. Cees begint onmiddellijk van de dingen weg te glijden. Hij zoekt de schaduwen op, schijngestalten, reflexen. Dat doet hij heel goed. De kunst die hij mooi vindt, kent dit soort aspecten. Cees probeert zo’n schilderij, beeld of sculptuur ook in cultuurhistorische omstandigheden te plaatsen. Hij reist erheen.’

Waar gaat Nooteboom naartoe, als hij wegglijdt? ‘Naar een verhaal, bij Cees is alles een verhaal. Bij andere schrijvers leidt dat tot een these of een moraliteit, een standpunt. Bij hem is dat veel minder het geval. Hij is een gondelier. Dat schrijven deint heel mooi. Dat is on-Nederlands, in andere landen is het heel normaal. In wezen maakt het niet uit of het over Velásquez gaat of over iets anders. Het zijn verhalen. Die schilderijen zijn fictie voor hem, dat zegt hij ook wel eens. Dat is ook waar, een schilderij is een fictief iets.’

Uit: Margot Dijkgraaf, Nooteboom en de anderen.

Een introductie tot leven en werk van Cees Nooteboom, aan de hand van de verschillende thema’s die zijn leven beheersen. Margot Dijkgraaf is publiciste op het gebied van vooral Europese en Franstalige literatuur, onder meer voor NRC Handelsblad.

MEER INFORMATIE

BESTELLEN